Pirsig, Robert M. (1974) Zen en de kunst van het motoronderhoud
Kwaliteit – een filosofische verhandeling
Volgens Pirsig behoeft ‘kwaliteit’ geen definitie. Het bestaat! Het filosofisch realisme stelt immers dat een ding bestaat, wanneer een wereld zonder dat ding niet normaal kan functioneren (‘Wanneer je de kwaliteit weg denkt, blijft alleen dorheid over’.)
Robert Pirsig (1928-2017) was een Amerikaans filosoof en schrijver van het cultboek van de jaren zeventig “Zen & de kunst van het motoronderhoud”
Hij schreef een filosofische verhandeling in de vorm van een chautauqua, een ‘ouderwetse reeks populaire praatjes die de bedoeling hebben te stichten en te vermaken, de geest te scherpen en cultuur en inzicht te brengen aan de oren en gedachten van de luisteraar’. Hij sloot aan op het werk van Jack Kerouac ,‘On the road’, omdat één van de verhaallijnen een motortrip was met zijn zoon en vrienden dwars door de USA.
Jarenlange observaties leerde Pirsig dat er twee benaderingen zijn om de wereld te aanschouwen. De verbeelding van mensen is gefocust op de directe artistieke verschijningsvorm van het object, dit noemt Pirsig de romantische benaderingswijze, of de verbeelding is gepind op de onderliggende wetenschappelijke verklaring, de klassieke benaderingswijze. Hij licht beide concepten toe aan de hand van dagelijkse dingen, zoals motoronderhoud. Pirsig voelde zich echter gevangen in het oude object-subject dilemma: objectiviteit brengt met zich mee dat kwaliteit wetenschappelijk aantoonbaar moet zijn en subjectief beschouwd betekent kwaliteit niet meer dan “wat iemand bevalt”.
Beide benaderingswijze zijn, zo leerde hij, doodlopende paden.
Op een eerdere reis door het Oosten trof hij de Sanskriet doctrine, ‘Tat twam asi’ (‘dat zijt gij’) die bevestigt dat alles wat je denkt dat je bent en alles wat je denkt dat je waarneemt onscheidbaar zijn. Of, zoals een schrijfster ooit opmerkte:
“We zien de dingen niet zoals ze zijn; we zien ze zoals wij zijn”
~Anais Nin (1903 -1977)
Uiteindelijk komt Pirsig uit op een drie-eenheid van kwaliteit, object en subject. Hij beredeneert dat er een hiërarchisch verband tussen deze drie elementen moet bestaat. Kwaliteit zetelt namelijk niet in de stoffelijke wereld en ook niet in de geest: kwaliteit wordt aangetroffen in de relatie van die twee tot elkaar. Kwaliteit is een gebeuren waarbij het subject het object gewaarwordt.
De reden dat mensen verschillen ervaren in kwaliteit komt omdat mensen verschillen in hun persoonlijke ervaringen.
Door als individu ‘Kwaliteitsbeslissingen’ te nemen veranderen zowel het object als het subject. “De echte motorfiets waar je aan werkt, ben je zelf”, stelt Pirsig. “De machine die ‘daar voor mij’ schijnt te staan en de mens die ‘in mij’ schijnt te zitten, zijn niet twee afzonderlijke dingen. Zij groeien samen naar Kwaliteit toe of raken samen steeds verder van Kwaliteit verwijderd”.
Download hier een essay over het boek.
De praktijk van het vakgebied kwaliteitsmanagement
Ook hier tref je beide benaderingen aan die Pirsig al aan de orde stelde: de technocratische benadering waarin de overtuiging leeft dat je kwaliteit objectief kunt meten en waarop je statistiek kunt toepassen (“hoeveel procent van de productie voldoet aan de kwaliteitsnormen?”) en de intentioneel-culturele benadering die nadrukkelijk intersubjectief is. In dit laatste wordt een meer inlevende houding verwacht en gericht op communicatie en afstemming om de kwaliteitservaring te kunnen duiden.
De interactie die Pirsig voorstelde is nog steeds geen praktijk…