Kenneth Earl Wilber Jr. Amerikaans filosoof die een integrale theorie heeft ontwikkeld waarin hij inzichten uit de psychologie, mystiek, empirische wetenschap en systeemtheorie combineert.
Literatuur
Ken Wilber (1995) Sex, Ecology, Spirituality: The Spirit of Evolution
Ken Wilber (2001) Theory of Everything
Marrewijk, M. van (2001) Concepts and definitions of Corporate Sustainability and Corporate Responsibility: between agency and communion. In: Journal of Business Ethics, May edition
Links
Meer informatie
SDO-opleidingen.nl
Agency & Communion
In het roemruchte boek “Sex, Ecology, Spirituality: The Spirit of Evolution” (1995) introduceerde Amerikaans filosoof Ken Wilber diens integrale raamwerk, het AQAL-model, een fasegewijze benadering (all levels) vanuit vier basisperspectieven (all quadrants).
Het werk rust op de schouders van vele, maar twee ideeën springen er bovenuit: het begrip holon, van Arthur Koestler (1967) en het begrippenpaar Agency en Communion.
Holons en holarchieën
In The Ghost in the Machine (1967) definieerde Arthur Koestler een holon als een ‘geheel/deel’, iets dat integriteit en identiteit heeft en tegelijkertijd deel uitmaakt van een groter systeem. Met andere woorden: het is een subsysteem van een groter systeem. Er zijn duizenden reeksen – holarchieën – bekend van subsystemen, van entiteiten die elkaar omvatten en overstijgen.
De werkelijkheid is niet samengesteld uit dingen of processen. De werkelijkheid is een compositie van ‘geheel/delen’ of holons (Koestler, 1967; Wilber, 1995)
Een bekende reeks is die van quark, atoom, molecuul, complexe molecuul, eenvoudig organisme, meer complex organisme, neuraal organisme, reptiele brein, limbisch systeem en neocortex.
De ontwikkeling van een holarchie, de toename van een reeks, is een evolutionair proces dat zich fasegewijs voltrekt, en waarvan de stadia zijn gerangschikt in een logische en chronologische volgorde. De dynamiek en met name de evolutie van dergelijke systemen wordt verklaard door de balans van twee principes, die van agency en communion.
Agency en Communion
Iedere holon vertoont vier fundamentele vermogens, en dit zijn feitelijk de drijfveren van de evolutionaire ontwikkeling. Een holon kan
- zichzelf behouden (agency)
- zich aanpassen (communion) aan veranderende omstandigheden
- uiteenvallen (degenereren) – als het aanpassen niet lukt
- zichzelf overstijgen (sublimeren) è een volgende stap in een evolutionaire reeks
Het eerste vermogen duidt op het Agency-principe: de relatieve autonomie van het geheel dat uitdrukking geeft aan zijn essentie en potentie. Agency impliceert de kwaliteit zichzelf uit te drukken en in stand te houden. Graves sprak zich hier ooit over uit: “Damn it all, a person has a right to be who he is.”
Complementair aan Agency staat het Communion-principe – het tweede vermogen – de tendens om open te staan voor de omgeving, verbinding te zoeken en ontvankelijk te zijn voor de impact die het op de omgeving uitoefent. Communion benadrukt de afhankelijkheid, het onderdeel zijn van iets groters.
De principes van Agency en Communion representeren de horizontale drijfveren van evolutionaire ontwikkeling.
Als beide krachten hun werk goed doen zijn de binnen- en buitenwereld verbonden en zijn Agency en Communion in balans:
Het recht om te zijn en te mogen handelen in overeenstemming met je bewustzijn, vermogens en je begrip van de situatie, is van gelijk belang als de verantwoording die je neemt voor de impact van jouw handelen op anderen en het aanpassen aan veranderende omstandigheden.
Indien een balans bestaat tussen Agency en Communion kan een systeem het vermogen ontwikkelen zichzelf te transformeren, te sublimeren naar een heelheid op een hoger, meer complex niveau. Het creëert nieuwe vormen van Agency en Communion en duwt de evolutie naar een nieuwe mijlpaal in de ontwikkeling.
Enige disbalans kan het functioneren van een holon verstoren: een teveel aan Agency benadrukt individualiteit en bevestigt diens heelheid, diens entiteit, autonomie en onafhankelijkheid. Dit leidt tot bijvoorbeeld vervreemding en de neiging anderen te willen onderdrukken (repressie).
Een disbalans naar Communion kan juist leiden tot het volledig opgaan in de ander en zelf ontkenning van de eigenheid.
Een grote balansverstoring kan leiden tot het falen en uiteindelijk zelfs uiteenvallen, het degenereren van het systeem.
Holons kunnen alleen uiteenvallen, degenereren, in dezelfde verticale lijn als waarlangs zij zijn opgebouwd. Degeneratie en sublimatie zijn daarom de verticale drijfveren van de evolutionaire ontwikkeling.
Wanneer een holon niet langer functioneert, worden alle holons hogerop in de reeks vernietigd. Immers, gehelen zijn volledig afhankelijk van het gezond functioneren der delen. De kracht en vitaliteit ontstaat en wordt gevoed vanuit de basis, van onderop.
Dit werpt een geheel ander licht op de verticale bestuursstructuren in de maatschappij en het bedrijfsleven die gericht zijn op beheersing en het in standhouden van hun eigen machtspositie.
Er bestaat constant spanning tussen deze vier evolutionaire krachten. Wanneer een holon zijn individualiteit benadrukt en daarmee zijn heelheid bevestigt, gaat dit ten koste van zijn vermogen zich aan te passen en af te stemmen op de omgeving waar het onderdeel van uitmaakt. En vice versa. Dit balanceren is een bron van strijd en conflict, bijvoorbeeld tussen rechten (Agency) en verantwoordelijkheden (Communion), individualiteit en lidmaatschap, autonomie en heteronomie1.
Toepassing in het maatschappelijk discours
De relatie tussen Agency en Communion herken je ook in de vermeende tegenstelling tussen vrijheid en gelijkheid, het individu en het collectief. Individualisering impliceert vrijheid, eigenheid en onafhankelijkheid. Maar zonder gelijkheid en broederschap ondergraaft het leven op aarde zijn eigen bestaan en daarmee ook individuele vrijheid. Alleen in samenhang en coöperatie kan het geheel bestaan. Wanneer elk deel zich volledig geeft in interactie met andere delen, kan dat leiden tot een kwaliteit van het geheel. Afzondering, bubbels en over elkaar oordelen zonder dat je in verbinding bent ondermijnt de kwaliteit van de samenleving en haar vermogen adequaat te reageren op veranderende omstandigheden.
Toepassing in de bedrijfskunde
Je herkent agency in de behoefte van een organisatie een strategie te ontwikkelen naar groei en succes en communion in het reageren op veranderende klantbehoeften en marktomstandigheden. Zo hangen ‘duurzaam ondernemen’ en ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ ook samen met respectievelijk agency en communion. Met MVO geef je blijk van bereidheid rekenschap te geven en verantwoording af te leggen aan de maatschappij en toon de organisatie zich ontvankelijk voor de trends en ontwikkelingen in de samenleving en de belangen van stakeholders. Met duurzaam ondernemen past je de eigen bedrijfsvoering aan in lijn met nieuwe inzichten en methoden om duurzaam met mensen en middelen om te gaan.